Over het Oekraïens
| Landen waar Oekraïens gesproken wordt: | Oekraïne, Rusland, Wit-Rusland, Polen, Roemenië, Slowakije, Moldavië, Hongarije, Transnistrië |
| Het Oekraiens is een officiële taal in: | Oekraïne en Transnistrië. |
| Aantal moedertaalsprekers: | Rond de 36 miljoen mensen |
| Eigen benaming: | Українська мова. Oekraïnska mova. |
|
Alfabet: |
Cyrillisch |
| Aantal letters in het alfabet: | 33 (Van А tot Я). |
| Regulering: (Van spelling, etc.) |
Національна Академія Наук України. (Nationale Wetenschapsacademie van Oekraïne) |
| Classificatie: (Taalfamilie) |
Indo-Europees ----------> Slavisch ------------> Oost-Slavisch |
|
Oekraïens is sterk verwant aan: |
Wit-Russisch en Russisch |
|
Oekraïens is in mindere mate ook verwant aan: |
Sloveens, Servisch, Kroatisch, Bosnisch, Bulgaars, Slowaaks, Tsjechisch en Pools. |
| Het Oekraïens is een verre verwant van: | Latijn, Grieks, Iers, Perzisch, Nederlands, Hindi, Armeens, Litouws. |
| Inleiding Het Oekraïens is een Oost-Slavische taal die gesproken wordt in Oekraïne en omringende landen. Het standaard-Oekraïens is gebaseerd op de zuidoostelijke dialecten, specifiek het Middeldnjeprdialect, dat rond de hoofdstad Kiëv gesproken wordt. In de tijd dat Oekraïne nog deel uitmaakte van het Russische Tsarenrijk en later de Sovjet-Unie werd het Oekraïens liefkozend maar ook met een zekere minaching wel de Klein-Russische taal genoemd. Vandaag de dag wordt deze benaming niet meer gebruikt, al kan men deze term nog tegenkomen in oudere boeken. Zeker sinds de inval van Rusland in 2022 zullen veel Oekraïners deze term beledigend vinden, omdat het suggereeert dat het Oekraïens geen volwaardige taal is maar een dialect van het Russisch, een idee dat naadloos aansluit bij hoe de machthebbers in Moskou over Oekraïne en de Oekraïense taal denken. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begin jaren negentig van de 20e eeuw is de belangstelling voor het Oekraïens enorm toegenomen. Oekraïners noemen hun taal Oekraïnska mova. |
 Het Oekraïense alfabetHet Oekraïens maakt gebruik van het Cyrillische alfabet. Dit alfabet werd in de Middeleeuwen ontworpen op basis van het Griekse alfabet. Het alfabet telt 33 letters en wordt net als ons alfabet van links naar rechts gelezen. Een aantal letters van het Oekraïense alfabet zijn identiek in vorm en uitspraak aan de letters van ons Latijnse schrift, dat zijn de letters А, Е, К. М, О en Т. Een klein verschil is wel dat de letters M en T er als hoofdletter en als kleine letter hetzelfde uitzien. De kleine letter м is dus hoekig, net als de hoofdletter, niet rond zoals de Latijnse kleine letter m. Een aantal letters zijn een 'valse vriend', deze lijken op Latijnse letters, maar worden anders uitgesproken. Valse vrienden zijn de В, Н, Р, У en Хdie uitgesproken worden als V, N, R, Oe en Ch. Lees meer over het alfabet.... |
| Geografische verspreiding Het Oekraïens is de meestgesproken en enige officiële taal in Oekraïne. Zo'n 81% van de bevolking oftewel 35,5 miljoen van de 44 miljoen inwoners van Oekraïne spreekt in het dagelijks leven regelmatig Oekraïens. Het Russisch is de tweede taal van het land en wordt door zo'n 34% oftewel 15 miljoen sprekers dagelijks of tenminste regelmatig gesproken. De optelsom van Oekraïens- en Russischtaligen komt uit op 115% en dat komt omdat zo'n 15% van de bevolking volledig tweetalig is en dus tot beide taalgroepen gerekend wordt. Ook buiten Oekraïne wordt er Oekraïens gesproken. Oekraïenstalige minderheden wonen vooral in Kazachstan, Rusland, Moldavië, Polen, Transnistrië, en Roemenië. Na het begin van de oorlog in 2022 is er een aanzienlijke Oekraïense diaspora ontstaan in grote delen van Europa. |
|
Minderheidstalen in Oekraïne
Karaim
Pools
Romani |
|
Taalfamilie
|
| Geschiedenis van de Oekraïense taal De Oekraïense taal stamt af van het Oudoostslavisch dat rond de 8e - 13e eeuw in het Kiëvse Rijk gesproken werd en zich later ontwikkelde tot de moderne Oekraïense, Wit-Russische en Russische taal. Reeds in de 12e en 13e eeuw waren er taalkundige ontwikkelingen die het Oekraïens zijn eigen karakter gaven. Zo valt vooral de verschuiving van een o naar een i in veel woorden op. Het Oudoostslavische kot (kat) werd kit in het Oekraïens, terwijl het in het Russisch kot bleef. Een andere kenmerkende klankverschuiving is de G die een H werd. Deze klankverschuiving is echter niet te zien in de spelling. Het Oekraïens bleef dezelfde letter Г gebruiken. De woorden гриб (paddenstoel), горло (keel), гора (berg) en губа (lip) worden hetzelfde geschreven in het Russisch en het Oekraïens, maar de uitspraak in het Russisch is grib, gorlo, gora en goeba, terwijl het in het Oekraiens hrib, horlo, hora en hoeba is. Zowel in de tijd van de tsaren als in de tijd van de Sovjet-Unie was het Russisch de dominante taal binnen de overheid, onderwijs en wetenschap. Op het Oekraïens werd neergekeken als was het een minderwaardig dialect. Toch zijn veel Oekraïners altijd trots op hun taal en cultuur gebleven. Vooral tijdens de 19e-eeuwse Romantiek was er veel belangstelling voor het cultuureigene erfgoed. Sinds de onafhankelijkheid in 1991 is de belangstelling voor en de trots op de eigen Oekraïense taal weer enorm toegenomen. |
| Oekraïense grammatica Het Oekraïens heeft een typisch Indo-Europese grammatica. Zelfstandige naamwoorden worden verdeeld in 3 geslachten (mannelijk, vrouwelijk en onzijdig). Bijvoeglijke naamwoorden stemmen in geslacht en aantal overeen met het zelfstandige naamwoord waar ze bij horen: een mannelijke vorm van een bijvoeglijk naamwoord bij een mannelijk zelfstandig naamwoord, een vrouwelijke vorm van een bijvoeglijk naamwoord bij een vrouwelijk zelfstandig naamwoord. Zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en andere woordsoorten zijn bovendien onderworpen aan naamvallen. Daar heeft het Oekraïens er maar liefst 7 van (nominatief, genitief, datief, accusatief, instrumentalis, locatief en vocatief). Het gebruik van naamvallen is in het Nederlands grotendeels verdwenen. Je ziet het nog wel terug bij de persoonlijk voornaamwoorden. Zo zeg je niet 'Ik zie hij' maar 'Ik zie hem'. Het Oekraïens heeft meerdere naamvallen en past deze ook op veel meer woordsoorten toe. Zelfs je eigen naam moet verbogen worden. Stel dat jouw naam 'Mark' is en er wordt besproken dat een bepaald voorwerp van jou is. Dan is de naamval 'genitief' van toepassing en is jouw naam ineens 'Marka'. Of iemand zegt dat hij met jou samen werkt, dan is de naamval 'instumentalis' van toepassing en ben je 'Markom'. Wat werkwoorden betreft is het gebruik van aspect (imperfectief en perfectief) typisch voor de Slavische talen en ook het Oekraïens. Werkwoorden hebben een imperfectieve en perfectieve vorm. De imperfectieve vorm legt de nadruk op het verloop van de handeling en de perfectieve vorm legt de nadruk op de afronding van de handeling, enigszins vergelijkbaar (maar niet precies) met het voltooid deelwoord in het Nederlands en de andere Germaanse talen. Door middel van voorvoegsels kun je in het Oekraïens net zoals in het Nederlands samengestelde werkwoorden maken zoals ingaan, uitgaan, weggaan, doorgaan, etc. |
 Wetenschap De wetenschappelijke studie van de Oekraïense taal en cultuur valt onder de slavistiek, de wetenschap die zich met de Slavische talen bezighoudt. Iemand die Oekraïens of een andere Slavische taal heeft gestudeerd wordt een slavist genoemd. Aan de universiteit kun je Russisch studeren als onderdeel van de opleiding Slavische Talen en Culturen of de opleiding Midden- en Oosteuropastudies. Universiteiten met een afdeling slavitiek zijn de Rijksuniversteit Groningen (RuG), de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Universiteit Leiden. In Vlaanderen is er een afdeling slavistiek aan de universiteiten van Gent en Leuven. Op dit moment biedt aleen de Universiteit van Amsterdam een minorprogramma Oekraïens aan. |
"Ik voel me niet gedwongen om te geloven dat diezelfde God die ons heeft begiftigd met gevoel, rede en intellect, de bedoeling had dat wij deze niet zouden gebruiken.
мене ніщо не зобов’язує вірити, що той Бог що наділив нас розумом, запланував щоб ми забули як його використовувати
"